DEX - Có phải là tương lai của trao đổi tài sản số?

Dex là viết tắc của sàn giao dịch phi tập trung, nơi mà bạn có thể trao đổi các token một cách tự do mà không cần xác minh danh tính. Dex là một phần trong hệ sinh thái DeFi, và đang trong giai đoạn phát triển rất mạnh mẽ về khối lượng giao dịch. 

Nếu bạn chưa có khái niệm về DeFi, và hợp đồng thông minh thì mình xin tóm tắt lại một đoạn ngắn để các bạn có đi tiếp một cách dễ dàng hơn, hợp đồng thông minh giống như các quy tắc mà bạn đặt ra cho các nền tảng như Ethereum, Binance Smart Chain, Cardano… thực thi một cách tự động, DeFi là những ứng dụng về lĩnh vực tài chính được xây dựng trên các nền tảng đó, chủ yếu là đang được xây dựng nhiều nhất trên nền tảng ethereum, Uniswap là một sàn dex lớn và nổi tiếng nhất trong thế giới crypto này. 

Dex là gì?

Sự giao thoa giữa thế giới tiền pháp định (fiat) và tiền mã hoá cần phải dựa vào người gác cổng là các bên thứ ba như Binance, Coinbase... để chuyển đổi từ tiền fiat thành tiền crypto. 

Còn sàn DEX cho phép các bạn chuyển đổi các đồng tiền mã hoá qua lại một cách tự do mà không có sự ràng buộc bởi luật lệ của các sàn và các chính phủ.

Nguyên tắc hoạt động của các sàn là nhờ vào sổ lệnh, nghĩa là sổ lệnh ghi lại tất cả các đơn đặt hàng mua và bán của khách hàng, sàn nào có càng nhiều người mua và bán thì tính thanh khoản càng cao, độ trượt giá càng thấp, ví dụ bạn đặt một đơn hàng mua 1 bitcoin với giá 40k trên sàn, thì vào thời điểm đó phải có ai đó chấp nhận bán cho bạn 1 bitcoin với giá 40k thì đơn hành của bạn mới thành công. 

Chúng ta luôn phải nhớ một điều là người BÁN luôn muốn bán được giá CAO, và người MUA luôn muốn mua được giá THẤP. Một loại tài sản có tính thanh khoản cao là khi bạn muốn mua hay bán số lượng lớn thì vẫn có đủ người để mua và bán với bạn mà không làm ảnh hưởng đến giá cả thị trường của mặt hàng đó. Nếu bạn muốn mua 100 btc với giá 40k/btc thì bạn phải cần có đủ người muốn bán 100 btc với giá 40k, nếu những người muốn bán giá 40k không đủ thì bạn phải chấp nhận trả tiền nhiều hơn để mua từ những người muốn bán giá 41k 42k cho một BTC. 

Nên với một sàn có khối lượng giao dịch lớn như Binance thì rất nhiều người muốn bán và mua ở nhiều khung giá khác nhau trên sổ lệnh, nên bạn rất dễ dàng để mua bán tài sản của bạn với ít trượt giá nhất (trượt giá là khi bạn đặt mua 40k nhưng khớp lệnh ở 40.1k 40.2k vì không có đủ người bán giá 40k cho bạn).

Sàn CEX hoạt động như thế nào?

Mua và bán thực ra bản chất là trao đổi đúng không, trao đổi thứ mình có lấy thứ mình cần. 

Quay về miền nông thôn nọ, chúng ta có 2 cách để mua và bán cá khác nhau. 

Trang trại 1 có tên là Binance, nơi này sẽ có một anh trung gian tên là Tèo ngồi lấy cuốn sổ ra ghi lại đơn đặt hàng của tất cả những người muốn mua bán trong làng, làng đang rộ lên phong trào nuôi cá, có hai loại cá phổ biến nhất hiện tại của làng là cá xanh (ETH) và cá vàng (DAI), người MUA và người BÁN ngồi xuống viết phiếu do anh Tèo cung cấp, phía người mua thì điền vào giá và số lượng muốn mua,  phía người bán cũng làm tương tự, bạn nên nhớ chỉ mua bán cá xanh và cá vàng thôi nhé. 

Điền vào tờ phiếu này để mua cá rồi gửi cho anh Tèo

Bây giờ công việc của anh Tèo là ngồi ráp phiếu. Thấy phiếu của anh MUA khớp giá và số lượng với anh BÁN thì thực hiện giao dịch, anh Tèo sẽ lấy một ít phí trung gian, có nghĩa là càng nhiều người bán và mua đặt lệnh ở trang trại của anh Tèo thì tính thanh khoản càng cao, vì luôn có rất nhiều người muốn mua và bán cá xanh và vàng ở nhiều mức giá và số lượng khác nhau. 

Với cá vàng thì nó được niêm yết với giá trị là 1 đồng, còn cá xanh thì giá của nó sẽ tự do với thị trường, nhiều người mua cá xanh thì giá nó tăng lên, nhiều người đem bán nó thì giá nó giảm xuống, ở thời điểm viết bài thì một con cá xanh đổi được 2.500 con cá vàng. 

Sàn DEX hoạt động như thế nào?

Vậy sàn DEX như Uniswap không có sổ lệnh chứa dày đặc các đơn đặt hàng mua bán thì làm sao họ có thể khớp lệnh với nhau được?

Họ sử dụng các nhà tạo lập thị trường tự động (AMM) do đó không cần sổ lệnh. Thay vào đó, họ sử dụng các hợp đồng thông minh để tạo thành các bể thanh khoản (liquidity pool) tự động thực hiện các giao dịch.

Bạn bắt đầu khó hiểu rồi đúng không, làm thế nào mà có thể mua bán với cái bể chứa đầy đồng coin trong đó được, và làm thế nào để Uniswap có được mức giá giống như với các sàn lớn?

Trang trại 2 có tên là Uniswap, bên này thì có anh Tý, nhưng anh Tý thì không ngồi ghi lại đơn đặt hàng như anh Tèo, anh Tý nghĩ ra một cách mới để trang trại có thể tự hoạt động mua bán mà không cần phải có người làm việc. Thay vì ngồi dò đơn đặt hàng cho khớp với nhau thì anh Tý đào một cái hồ, và chỉ nuôi 2 loại cá màu xanh (ETH) với vàng (DAI). Ai muốn lấy cá vàng thì thả cá xanh vào hồ, với tỷ lệ là 2.500 cá vàng đổi 1 cá xanh. Ví dụ bạn có cá vàng và muốn đổi cá xanh thì bạn đi đến hồ của anh Tý vớt 1 con cá xanh ra và thả 2.500 con cá vàng vào. Và muốn mua cá vàng thì làm ngược lại.    

Anh Tý tạo ra một công thức rất hay cho hồ cá hoạt động, là tổng giá trị cá vàng sẽ bằng tổng giá trị cá xanh và tổng giá trị của hồ sẽ bằng tổng giá trị hai loại cá đó nhân lại với nhau. X x Y = K với K không đổi. 

Nếu có quá nhiều người muốn mua cá xanh thì họ sẽ thả nhiều cá vàng vào hồ, từ đó số lượng cá xanh trong hồ giảm mạnh nên giá của cá xanh tăng lên nhanh chóng. 

Vậy có một câu hỏi là, nếu mà cá xanh trong hồ bị mua liên tục như thế thì giá cá xanh trong hồ anh Tý cao hơn thị trường rồi, giờ bạn phải đổi 2.600 con cá vàng để lấy 1 cá xanh, nhưng ở những nơi khác như Binance của anh Tèo, Coinbase của chị Lan vẫn đổi cá xanh/vàng với tỷ lệ 1 : 2.500. 

Lúc này những “con buôn” thấy được cơ hội làm tiền từ việc mua cá xanh ở Binance và bán ở hồ anh Tý, những con buôn mua cá xanh giá 2.500 đồng ở Binance và đem đi bán 2.600 đồng ở hồ anh Tý, trừ thuế phí này nọ họ cũng lời được gần 90 đồng. Có nghĩa là giờ họ thả thêm cá xanh và vớt bớt cá vàng ra khỏi hồ, làm cho giá cá xanh giảm xuống cho tới khi bằng với thị trường là 2.500 thì con buôn không còn kiếm được lời nữa thì họ sẽ dừng. Từ đó giá cá xanh trong hồ anh Tý sẽ luôn bằng với giá thị trường. 

Một chút công thức toán cho bạn nào quan tâm:

• X (ETH pool) x Y (DAI pool) = K (K sẽ không đổi)
• Giá ETH = Y / X

Giờ các bạn thắc mắc là làm sao anh Tý có thể có được nhiều cá xanh và vàng để thả vào hồ thế, bạn còn nhớ anh Tèo ngồi ghi sổ lệnh không, anh Tèo sẽ lấy một ít phí giao dịch nếu ráp lệnh thành công, còn anh Tý làm vì đam mê nên sẽ không thu phí, mà mọi phí giao dịch (khoảng 0.3%) đó sẽ được chia cho tất cả những ai cùng góp cá vào hồ, từ đó anh Tý thu hút được những người khác cùng góp cá vào hồ để được hưởng khoản phí đó. 

Luật đặt ra là bất cứ ai muốn thả cá vào hồ là đều phải thả một cặp cá xanh và vàng có giá trị bằng nhau. Giá trị chứ không phải số lượng nha. Vd giờ giá cá xanh là 2.500 đồng một con, cá vàng là 1 đồng một con, bạn thả vào hồ 0.2 cá xanh (ETH) + 500 cá vàng (DAI) = 1.000 đồng. Khi đó anh Tý sẽ ghi một tờ giấy xác nhận (LP Token) bạn đã gửi cá vào và số cá của bạn chiếm bao nhiêu phần trăm của tổng hồ cá. Từ đó để dễ chia phí giao dịch cho bạn theo phần trăm bạn sở hữu. 

Thỉnh thoảng, không những anh Tý trả bạn phí giao dịch mà còn tặng thêm bạn vài con cá hồng (UNI) làm quà nữa. Nên người ta rất thích thả cặp cá xanh/vàng vào hồ anh Tý vì nó có lợi cho họ, trong hồ càng nhiều cá thì thanh khoản càng lớn vì có đủ số lượng cá cho bất cứ ai muốn trao đổi. 

Khi bạn muốn lấy cặp cá kia về thì bạn cầm tờ giấy chứng nhận (LP Token) đến gặp anh Tý để được trả lại cặp cá cộng tiền phí giao dịch của bể. 

Mất mát không lường trước (Impermanent Loss)

Trong việc cung cấp tính thanh khoản thì có một thuật ngữ rất nổi tiếng là Impermanent Loss, google dịch là mất mát vô thường, hơi khó hiểu nên mình tạm dịch là mất mát không lường trước, nghĩa là nếu bạn cứ ôm khư khư cặp cá đó đôi khi còn lời hơn là tham gia vào cung cấp thanh khoản cho hồ của anh Tý.

Lúc bạn cung cấp thanh khoản cho hồ anh Tý thì giá cá xanh là 2.500 đồng một con, vài tháng sau giá cá xanh tăng lên 5.000 cho một con cá. Giờ chúng ta sẽ sử dụng trang web tính toán nhanh xem giữa việc chỉ hold cá hay thả cá vào hồ anh Tý cái nào lời hơn!

Nguồn: https://dailydefi.org

Token A là ETH, Token B là DAI. Nếu sau vài tháng giá ETH tăng lên 100% từ 2.500 thành 5.000. Thì bạn sẽ mất 5.72% tiền lời so với chỉ hold. Vì khi giá ETH tăng lên thì số lượng ETH trong hồ sẽ giảm xuống và số lượng DAI tăng lên, cho nên khi bạn đưa LP token cho anh Tý để rút ra cặp ETH/DAI ban đầu thì số lượng ETH hiện tại sẽ ít hơn số lượng ETH bạn bỏ ra ban đầu. Với số lượng ban đầu là 0.2 cá xanh (ETH) + 500 cá vàng (DAI) = 1.000 đồng thì nếu bạn chỉ hold thôi thì giờ bạn đã có 1.500 đồng thay vì bỏ cá vào bể thì bạn chỉ được 1.414 đồng. 

Bạn nên nhớ rằng khi bỏ cặp cá của bạn vào bể anh Tý thì bạn đang chấp nhận rủi ro là ai đó có thể ăn cắp hết số cá của bạn. 

Với sự bùng nổ của mùa hè DeFi năm 2020 cho đến nay, hiện tại có đến 72 tỷ đô la đã được khóa trong các ứng dụng DeFi. 

Top những sàn Dex có khối lượng giao dịch cao nhất - Nguồn: coingecko.com

Do cơn sốt canh tác, đào ao nuôi cá mà mình đã kể ở trên thì mọi người không những chỉ đem cặp cá xanh/vàng đi canh tác, mà còn có hàng trăm cặp cá khác, với nhiều lãi suất cao thấp khác nhau, đa số các dự án DeFi lớn hiện tại được xây dựng trên nền tảng ethereum do đó mạng lưới bị quá tải, dẫn đến phí rất cao cho các giao dịch thực hiện trong DeFi, các nhà giao dịch nhỏ thậm chí còn không sử dụng được vì phí có thể còn cao hơn tiền lời kiếm được. PancakeSwap nhanh chân xây dựng trên Binance Smart Chain với lợi thế là tốc độ xử lý giao dịch nhanh và phí rẻ hơn đáng kể nên đã thu thút phần lớn các nhà đầu tư nhỏ lẻ qua nền tảng này, cộng với phần thưởng là token Cake khi tham gia vào các bể thanh khoản.

DeFi, Một sàn giao dịch đầy đủ, chạy trên một chuỗi khối, chỉ với một vài dòng mã mà không có bất kỳ sự can thiệp nào của con người. Vẻ đẹp của sự đơn giản.

CZ - CEO Binance

Kết luận 

Với sự tự do và bình đẳng khi tham gia, các sàn DEX chỉ yêu cầu bạn một thứ duy nhất là ví để kết nối, từ đó bạn có thể tự do trao đổi các token khác nhau một cách riêng tư và bảo mật, đúng với phương châm của thế giới crypto này. 

Mặc dù chỉ với vài năm phát triển vội vã của thế giới DeFi còn sơ khai này nên hiện còn rất nhiều vấn đề cần cải tiến trong tương lai như tốc độ giao dịch, phí và một số chức năng trade mạnh mẽ như các sàn tập trung, cùng với đó là thu hút thêm người dùng, tạo thêm nhiều thanh khoản lớn cho các sàn DEX.

DeFi là một phần không thể tránh khỏi trong tương lai, các tài sản số sẽ được trao đổi một cách tự do hơn với ít luật lệ nhất, và theo đó mang lại một dịch vụ tài chính đa năng đến mọi ngóc ngách của thế giới này. 

*Để tránh rơi vào tình huống bối rối, mơ màng rồi chán nản giữa rừng thuật ngữ crypto khó hiểu, mình khuyến khích bạn dành 10p đọc qua bài viết này, nơi giải thích toàn cảnh thị trường crypto qua các câu chuyện cực kỳ dễ hiểu.

Bài viết liên quan: 

SUNDAESWAP - có phải là “ngòi kích” của quả bom nổ chậm mang tên Cardano?

UNISWAP V3 - Kỳ lân có thêm cánh

DEFI - Đường ray tài chính mới cho thế giới